یکی از صنایع بسیار مهم در دنیا مربوط به آبزیان می باشد. این که آبزیان چگونه تغذیه می کنند و مطالب مربوط به غذا و خوراک آبزیان موضوع مورد بحث امروز ماست.
نگاهی به نمودارهای بلندمدت درباره جمعیت نشان می‌دهد که جمعیت جهان به شکل چشمگیری تغییر کرده و با سرعت در حال رشد است. این جمعیت باید به منابع مختلف انرژی، آب و… دسترسی پیدا کند و از امنیت غذایی بهره ببرد. به این ترتیب باید به زنجیره‌های تأمین مواد غذایی پایدار متصل شد، چراکه این زنجیره‌ها می‌توانند تعادلی بین عرضه و مصرف غذا برقرار کنند و در عین حال سیستم‌هایی را تشکیل می‌دهند که تاثیر منفی بر محیط زیست را به حداقل می‌رسانند، به حفظ منابع طبیعی جامعه کمک می‌کنند و مزایای گسترده‌ای برای جامعه دارند. صنعت آبزی‌پروری از همان بخش‌های ضروری در چنین ساختاری است که منبع اصلی پروتئین برای مصرف انسان را تأمین می‌کند.
نیاز به پرورش آبزیان از این واقعیت ناشی می‌شود که با کاهش زیستگاه‌های طبیعی مانند زمین، دریا و کوه در برابر افزایش جمعیت، گونه بشر در تلاش است تا روش‌هایی را برای تولید مواد غذایی در یک ساختار مصنوعی جایگزین کند.
آبزی‌پروری
آبزی‌پروری به فرآیند پرورش موجودات آبزی برای استفاده به‌عنوان ماده غذایی گفته می‌شود که معمولاً شامل پرورش ماهی، جلبک، گیاهان آبزی، سخت‌پوستان در محیط‌های تحت کنترل مثل استخرها یا مخازن است. این صنعت که به‌طور سالانه در حال افزایش است توانسته ضمن تأمین نیمی از کل نیاز جهانی غذای دریایی برای مصرف انسان را برآورده می‌کند، توانسته اثرات دیگری هم بر جا بگذارد:
- بهبود تغذیه به دلیل ارزش غذایی بالا با پروتئین، اسیدهای چرب امگا۳، ویتامین‌ها و مواد معدنی
- افزایش دسترسی به گونه‌های پرورشی در مناطق و کشورهایی با دسترسی محدود به غذاهای دریایی
- کاهش فشار بر ذخایر طبیعی
- افزایش تنوع در گونه‌های قابل کشت از جمله انواع ماهی، صدف‌ها، گیاهان آبزی و جلبک‌ها
غذای آبزیان
ماهی‌ها و دیگر آبزیان پرورشی که در یک محیط بسته و تحت نظارت پرورش می‌یابند امکان تأمین غذای خود را به‌صورت طبیعی ندارند و باید توسط پرورش‌دهنده به‌طور دوره‌ای تغذیه شوند. این موجودات برای زنده ماندن، رشد و تولید مثل به تغذیه از مواد آلی مثل گیاهان و موجودات دیگر یا خوراک‌های آماده حاوی مواد گیاهی یا حیوانی نیاز دارند و باید اطمینان حاصل کرد که غذای مورد نیاز را، هم از نظر کمی و هم از نظر کیفی، دریافت می‌کنند. به این ترتیب شاخه‌ای تجاری به نام تولید خوراک آبزیان شکل گرفته که به‌عنوان بخشی عظیم و اثرگذار در صنعت آبزی‌پروری شناخته می‌شود. تولید خوراک آبزیان عاملی مهم در پرورش آبزیان در مقیاس بزرگ است و تأثیر زیادی بر راندمان رشد گونه‌ها و هزینه‌های آبزی‌پروری دارد.
خوراک آبزیان برای برآوردن نیاز غذایی گونه‌های پرورشی از مواد اولیه و افزودنی‌های مختلفی همچون گیاهان، حیوانات دریایی، غلات، خوراک‌های زنده زمینی، پروتئین گیاهی و روغن ماهی تشکیل می‌شوند و اغلب حاوی ترکیبی از پروتئین‌ها، کربوهیدرات‌ها، چربی‌ها، ویتامین‌ها و مواد معدنی هستند تا به رشد مؤثر آبزیان در مراحل مختلف چرخه زندگی‌شان کمک کند.
تولید خوراک آبزیان
به‌کارگیری فناوری فرآوری مناسب عاملی مهم برای تعیین کیفیت محصول نهایی است. فرآیند تولید طی چند مرحله صورت می‌گیرد:
- آسیاب کردن یا کاهش اندازه ذرات گام اولیه در تولید است. در این مرحله ذرات پودر می‌شوند تا اندازه آنها یکدست شود. آسیاب کردن قابلیت هضم خوراک، پذیرش، خواص اختلاط و شکل‌پذیری را بهبود می‌دهد و چگالی ظاهری برخی از مواد را افزایش می‌دهد. این کار به شیوه‌های دستی یا مکانیکی انجام می‌شود و بعد از آن مواد آسیاب‌شده از یک غربال توری عبور داده می‌شوند.
- فرمولاسیون خوراک بر اساس در دسترس بودن، ترکیب شیمیایی، ارزش غذایی و هزینه انتخاب می‌شود تا یک خوراک ترکیبی تولید شود که از نظر تغذیه‌ای متعادل، خوش‌طعم و شکل‌پذیر است. در این مرحله نکاتی که باید رعایت شوند عبارتند از: در نظر گرفتن نیازهای تغذیه‌ای گونه‌ای که کشت می‌شود، عادات تغذیه‌ای گونه‌ها و نوع پردازش خوراک مورد نیاز.
- مخلوط کردن عبارت است از ترکیب تمام مواد جامع و مایع که توسط میکسرها صورت می‌گیرد.
- فرآیند فشرده‌سازی خوراک‌ها که طی آن مخلوط همگن را به یک خوراک باکیفیت تبدیل می‌کنند تا با وجود ویژگی‌های فیزیکی برای تغذیه مناسب شود.
- خشک کردن بلافاصله بعد از فشرده‌سازی باید اتفاق بیفتد تا رطوبت تا حد زیادی کاهش پیدا کند. این مرحله برای ماندگاری خوب خوراک ضروری است.
- بسته‌بندی باید با استفاده از پوشش باکیفیت برای جلوگیری از آسیب به کیفیت خوراک در حمل و نقل و ذخیره‌سازی صورت بگیرد.
- ذخیره‌سازی باید در انبارها یا محل‌های نگهداری تمیز، خنک و خشک، دور از نور مستقیم خورشید انجام شود. خوراک‌ها از مواد بیولوژیکی تهیه شده‌اند و ممکن است در صورت نگهداری طولانی‌مدت تخریب شوند. علاوه بر این باید برای جلوگیری از هجوم حشرات، آفت‌ها و جوندگان هم تمهیداتی در نظر گرفته شود.
اشکال مختلف غذای آبزیان
شکل خوراک و استراتژی تغذیه برای حیوانات آبزی بر اساس گونه و نوع محیط آبی که در آن زندگی می‌کنند متفاوت است. بعضی از اشکال رایج آن به این ترتیب است:
خوراک مرطوب که با وجود سطح رطوبت بالا به گونه طبیعی خوراک آبزیان شباهت بسیاری دارد و هرچند بازدهی خوبی ندارد اما در برخی موارد و برای تغذیه بعضی از گونه‌های مشخص از آن استفاده می‌شود.
خوراک نیمه‌مرطوب سطح رطوبت کمتری نسبت به غذاهای مرطوب دارد و ترکیبی از مواد اولیه خشک و مرطوب است. این نوع غذا به شکل پلتی ساخته می‌شود.
خوراک خشک کمترین میزان رطوبت را بین انواع خوراک‌ها دارد. در تهیه آن از مواد خشک استفاده می‌شود و بسته به نوع آبزیان، برای استفاده به شکل پلت در اندازه‌های مختلف درمی‌آید.
نیاز غذایی گونه‌های پرورشی
گونه‌های پرورشی با جیره‌هایی که مخصوص نیازهای غذایی آنها طراحی شده است تغذیه می‌شوند. این مواد که به شکل گلوله‌های خشک است، حاوی تمام مواد مغذی ضروری برای رشد و حفظ سلامتی گونه‌های پرورشی می‌شود.
متخصصانی که خوراک ماهی‌ها را طراحی می‌کنند باید همه مواد مغذی ضروری را در نظر داشته باشند. آبزیان برای تامین نیازهای فیزیولوژیکی رشد و تولید مثل به پروتئین، لیپید، کربوهیدرات، ویتامین، مواد معدنی و سایر مواد افزودنی خوراک نیاز دارند. آبزیان نیازهای تغذیه ای خاصی دارند که با حیوانات خشکی زی متفاوت است. آنها به یک رژیم غذایی متعادل نیاز دارند که مواد مغذی ضروری مانند پروتئین ها، کربوهیدرات ها، لیپیدها، ویتامین ها، مواد معدنی و عناصر کمیاب را فراهم کند. نسبت و منابع این مواد مغذی بسته به گونه، مرحله زندگی و شرایط محیطی متفاوت است.
ویژگی های فیزیکی یک خوراک خوب
- خوراک خوب و باکیفیت از نظر فیزیکی نیز از ویژگی‌های مشخصی برخوردار است:
- اجزای مورد استفاده در خوراک باید خیلی ریز آسیاب شوند.
- گلوله‌های خوراکی باید رنگ یکدستی داشته باشند.
- خوراک باید بدون ریزدانه یا گرد و غبار باشد.
- گلوله‌ها باید سفت و با پایداری حداقل ۳۰ دقیقه باشند که این مورد به نحوه تهیه خوراک بستگی دارد.
- گلوله‌ها باید اندازه ثابت و درستی داشته باشند تا حیوان آبزی بتواند آنها را ببلعد.
- خورک آبزیان باید خوش‌طعم باشد. آبزیان خوراکی را به‌آرامی مصرف می‌کنند که برایشان خوش‌طعم نیست.
ویژگی پودر ماهی در غذای آبزیان
پودر ماهی که از ماهی‌های کوچک، استخوانی و روغنی تهیه می‌شود، به دلیل فواید مغذی‌اش در رژیم غذایی آبزیان گنجانده می‌شود. افزودن پودر ماهی به جیره غذایی آبزیان، هضم و جذب مواد مغذی را بهبود می‌بخشد و باعث رشد مطلوب می‌شود.
پودر ماهی با کیفیت بالا مقدار متعادلی از اسیدهای آمینه ضروری، اسیدهای چرب و فسفولیپیدها را برای رشد و تولید مثل بهینه فراهم می‌کند و مواد مغذی موجود در آن با تقویت و کمک به حفظ عملکرد سالم سیستم ایمنی به مقاومت در برابر بیماری‌ها کمک می‌کند.
مزایای خوراک آبزیان وطن زرین
شرکت هوورراش یکی از شرکت‌های زیر مجموعه گروه وطن‌زرین، از پیشگامان تولید غذای آبزیان و نخستین تولید کننده تخصصی غذای میگو در ایران است. این شرکت در سال ۱۳۷۸در زیربنایی به مساحت ۵۹۶۶۶ و ظرفیت تولید ۳۲ هزار تن غذا در سال، در منطقه ویژه اقتصادی بوشهر تأسیس شد.
شرکت هوورراش در بیش از ۲۰ سال فعالیت و همکاری با بیش از صد پرورش‌دهنده در ایران (بوشهر، بندرعباس، خوزستان) و دیگر کشورهای حاشیه خلیج فارس (قطر، عمان، امارات متحده عربی)، به‌عنوان یکی از برترین تولیدکنندگان تخصصی خوراک میگو شناخته شده است. شهرتی که با بهره‌گیری از ماشین‌آلات منحصربه‌فرد، مواد اولیه ممتاز ، همکاری مشترک راهبردی و بلندمدت با تولیدکنندگان سرآمد در اتحادیه اروپا و تلاش روزافزون نیروهای متخصص بومی به‌دست آمده است.
این شرکت از شروع فعالیت خود تلاش کرده تا پرورش‌دهندگان را برای به‌دست آوردن بیشترین بازدهی در کسب‌وکار خود یاری کند. افزایش سرعت رشد و وزن‌گیری، کاهش تلفات و بهبود کیفیت گوشت و پوست از جمله مزایایی است که در طراحی محصولات این شرکت در بخش تخصصی تحقیق و توسعه به‌خوبی در نظر گرفته شده است.
بازار تولید غذای ماهی
امروزه تولید خوراک آبزیان با هدف ارائه تغذیه متعادل برای گونه‌های خاص ماهی، ترویج رشد سالم و تولید مواد غذایی کارآمد انجام می‌شود. بازار جهانی خوراک آبزیان که از نظر حجم و ارزش دارای پتانسیل رشد قابل توجهی است و افزایش محبوبیت غذاهای دریایی، شبکه لجستیک و کانال‌های توزیع فرصت‌های متعددی در بازار ایجاد می‌کند. نیاز روزافزون به صنعت پرورش آبزیان با استقبال زیاد از محصولات غذایی مرتبط با این حوزه کاملاً مشهود است. در نتیجه برای پرورش هرچه بیشتر آبزیان به حداکثر ظرفیت تولید خوراک آبزیان نیاز است.
آیا همه ماهی های پرورشی یک نوع خوراک می خورند؟
نیازهای غذایی ماهی‌ها و دیگر آبزیان بسته به گونه متفاوت است. ماهی‌های گیاه‌خوار از مخلوط خوراکی استفاده می‌کنند که ممکن است حاوی پروتئین‌های گیاهی، روغن‌های گیاهی، مواد معدنی و ویتامین‌ها باشد. در طبیعت، ماهی‌های گوشت‌خوار مانند سالمون ماهی‌ها و آبزی‌های دیگر را می‌خورند. بنابراین، خوراک ماهی‌های گوشت‌خوار پرورشی (و همچنین بسیاری از ماهی‌های گیاه‌خوار) شامل روغن‌ها و پروتئین‌های ماهی و همچنین پروتئین‌های گیاهی، مواد معدنی و ویتامین‌هایی است که نیازهای تغذیه‌ای ماهی را برآورده می‌کند و فواید سلامتی را برای انسان به ارمغان می‌آورد. به‌طور سنتی، رژیم غذایی برای ماهی‌های گوشت‌خوار حاوی ۳۰ تا ۵۰ درصد پودر ماهی و روغن بود. با این حال تحقیقات ادامه‌دار منجر به کاهش شدید اتکا به این مواد شده تا جایی‌که حتی برخی از گونه‌های گوشت‌خوار بدون پودر ماهی یا روغن تغذیه می‌شوند.
دلیل استفاده از پودر و روغن ماهی در تهیه خوراک آبزیان
در حالی که ماهی و میگو در رژیم غذایی خود نیازی به پودر ماهی و روغن ندارند، اما این مواد تقریباً تعادل کاملی از حدود ۴۰ ماده مغذی ضروری دارند که حیوانات برای سلامت و رشد به آن نیاز دارند، درست به همان دلیل که غذاهای دریایی برای انسان نیز مفید است.
حدود ۷۰ درصد پودر ماهی و روغن از برداشت ماهی‌های کوچک اقیانوسی (پلاژیک) تولید می‌شود. این ماهی‌ها چرخه زندگی کوتاهی دارند و قادر به تکثیر سریع و پر کردن ذخایر هستند. ۳۰ درصد دیگر از ضایعات تولیدشده در هنگام فرآوری ماهی برای مصرف انسان به دست می‌آید.
آیا در فرایند تولید خوراک آبزیان آلودگی با جیوه و عناصر سنگین وجود دارد؟
مواد موجود در بدن آبزیان از طریق آنچه این موجودات می‌خورند وارد بدن آنها می‌شود، چنانچه خوراک آبزیان فاقد هرگونه آلودگی باشد، ترکیب مضری نیز وارد بدن نمی‌شود. در تولید خوراک آبزیان ترکیبات فرموله‌شده مواد به‌طور مرتب کنترل می‌شوند تا از آلودگی احتمالی توسط جیوه و دیگر عناصر سنگین جلوگیری شود.
آیا در تولید غذای ماهیان هورمون رشد استفاده می‌شود؟
عموماً هورمون رشد در خوراک آبزیان استفاده نمی‌شود و تغذیه آبزیان با مواد غذایی گیاهی یا محصولات دریایی انجام می‌گیرد. هورمون‌های رشد معمولاً در پرورش دام همچون گاو و گوسفند برای سرعت بخشیدن به رشد یا فازایش شیردهی در گاوهای شیرده مورد استفاده قرار گیرد. در واقع استفاده از هرگونه آنتی‌بیوتیک ممنوعه، هورمون رشد یا هر ماده شیمیایی خطرناکی در تهیه خوراک آبزیان غیرقانونی است، چراکه آلاینده‌های خوراکی و مواد غیرمغذی به شکلی مؤثر در رشد و سلامت آبزیان مشکل ایجاد می‌کنند.
منبع:
https://fishfarminghut.com/fish-feeding-methods/
https://www.fisheries.noaa.gov/insight/feeds-aquaculture
https://technology.gov.capital/aquatic-animal-nutrition/
https://medium.com/@limafeedpelletizer/what-are-the-qualities-of-a-good-fish-feed-e54cdb8d4a31
https://edis.ifas.ufl.edu/publication/FA122
https://www.researchgate.net/publication/353151450_Fish_Feed_Processing_and_Production
