در شرایطی که بررسی چارت‌ها و نمودارهای تحلیل مالی شرکت روندی رو به رشد را نمایش می‌دهد و سیستم کسب سود به‌درستی کار می‌کند، شرکت مسئولیت خود را به‌عنوان یک کسب‌وکار انجام داده است. اما مفهوم دیگری به نام «مسئولیت اجتماعی» هم تعریف شده است که بر مسئولیت‌پذیری شرکت‌ها در مواردی جز کسب سود مالی تأکید دارد و بر این باور است که کسب‌وکارها در قبال اجتماع و زمین مسئول هستند. در مسئولیت اجتماعی تمرکز بر دغدغه‌های متفاوت اجتماعی یا زیست‌محیطی و پرداختن به آن‌ها می‌تواند نظر مصرف‌کنندگان را جلب کند و بر محبوبیت شرکت‌ها بیفزاید.
مسئولیت اجتماعی چیست؟
مسئولیت اجتماعی یا CSR که مخفف Corporate Social Responsibility است، به تعهدات زیست‌محیطی، اجتماعی، اخلاقی و فرهنگی شرکت‌ها اشاره دارد. در این مفهوم مدیریتی، کسب‌وکارها بخشی از تمرکز خود را صرف مسائلی همچون حفاظت از محیط زیست، حقوق افراد، فرهنگ‌سازی، از میان برداشتن فقر و مشکلاتی از این دست می‌کنند. چنین رویکردی که در برنامه استراتژیک مدیریت گنجانده می‌شود در تعادل با الزامات اقتصادی قرار می‌گیرد و با خلق مزایای رقابتی، نقش مؤثری در ساخت تصویری مثبت و افزایش شهرت شرکت‌ها دارد.
استراتژی پیاده‌سازی مسئولیت اجتماعی در هر سازمان نسبت به سازمان دیگر متفاوت است و ابتکاراتی که در هر شرکت صورت می‌گیرد با اهداف و استراتژی کسب‌وکار تنظیم می‌شود، اما در نهایت همه یک هدف را دنبال می‌کنند و آن هدف چیزی نیست جز تأثیر مثبت بر جهان».
مسئولیت پذیری اجتماعی چیست؟
برای اقدام و ورود به زمینه مسئولیت اجتماعی، لزوم «مسئولیت‌پذیری اجتماعی» وجود دارد که باعث ایجاد حساسیت و احساس تعهد در مواجهه با مسائل مختلف می‌شود. همان‌طور که مسئولیت‌پذیری فردی باعث ارتقای کیفیت و بهبود شرایط زندگی می‌شود، مسئولیت‌پذیری اجتماعی سازمان‌ها هم به‌عنوان یک چهارچوب اخلاقی در لیست تعهدات شرکت قرار می‌گیرد و می‌تواند ارتقای وضعیت اجتماعی و بهبود شرایط محیطی را در پی داشته باشد.
اهمیت مسئولیت اجتماعی شرکت یا CSR
مسئولیت اجتماعی برای شرکت‌ها شیوه‌ای اخلاقی برای دستیابی به موفقیت بیشتر است، از طرفی هم مشتریان و مخاطبان از شرکت‌ها و کسب‌وکارها انتظار دارند که نسبت به مسائل و دغدغه‌های جاری بی‌تفاوت نباشند و مسئولانه عمل کنند. آگاهی اجتماعی مشتریان نسبت به مسائل و مشکلات باعث شده تا از کسب‌وکارهای دغدغه‌مند و همچنین محصولات و خدمات آن‌ها استقبال کنند. به همین جهت CSR همان روشی است که به‌واسطه آن شرکت‌ها می‌توانند ارزش‌های تازه‌ای ایجاد می‌کنند. هرچند که برای مسئولیت اجتماعی هیچ الزام قانونی وجود ندارد اما این استراتژی بر اعتبار ذینفعان می‌افزاید و با جذب مخاطبان بیشتری که ارزش‌های مشترکی دارند، بر حاشیه سود تأثیر می‌گذارد.
ابعاد مختلف مسئولیت اجتماعی شرکت ها
در سال‌های اخیر شرکت‌های کوچک و بزرگ بیشتری مسئولیت اجتماعی را در استراتژی‌های بلندمدت خود گنجانده‌اند تا افزون بر کارآفرینی، گرداندن چرخه اقتصادی و کسب سود بتوانند جهان را به مکانی بهتر برای زندگی تبدیل کنند. برای تحقق این هدف و حرکت در مسیر بهبود شرایط، جنبه‌های مختلفی از مسئولیت اجتماعی وجود دارد.
مسئولیت محیط زیستی ریشه در حفظ محیط زیست دارد. شرکت‌ها می‌توانند با اقدامات خود تأثیرات مخرب فعالیت‌هایشان بر محیط زیست را کاهش دهند، همچون کاهش آلودگی و انتشار گازهای گلخانه‌ای، استفاده از مواد قابل بازیافت در تولید و بسته‌بندی، ایجاد خطوط تولید منطبق با مسئولیت اجتماعی.
مسئولیت اخلاقی جنبه بسیار مهم و انسانی از مسئولیت اجتماعی شرکت‌ها است که شامل رفتارهای منصفانه و اخلاقی می‌شود. به‌عنوان مثال رفتار عادلانه با تمام مشتریان بدون در نظر گرفتن سن، جنسیت، نژاد، فرهنگ، گرایش جنسی و…، در نظر گرفتن حقوق و مزایای مناسب برای کارکنان، شفافیت برای سرمایه‌گذاران و مشتریان.
مسئولیت بشردوستانه یک شرکت را ملزم می‌کند تا فعالیت‌هایی در جهت کمک به جامعه انجام دهد. فعالیت‌هایی همچون: کمک به خیریه‌ها، همکاری با فروشندگان و تأمین‌کنندگان همسو با فرهنگ بشردوستانه شرکت، حمایت از تلاش‌های بشردوستانه کارکنان یا حمایت از رویدادهای خیریه.
مسئولیت مالی به جنبه‌ای اشاره دارد که در آن شرکت‌ها با سرمایه‌گذاری مالی در برنامه‌های زیست‌محیطی، اخلاقی یا بشردوستانه از آن‌ها حمایت می‌کنند و از این طریق مسئولیت اجتماعی خود را انجام می‌دهند.
مزایای مسئولیت اجتماعی شرکت چیست؟
برنامه‌های مسئولیت اجتماعی اثرگذاری گسترده‌ای بر تمام ابعاد یک کسب‌وکار از افزایش فروش و وفاداری مشتریان گرفته تا افزایش محبوبیت شرکت و ارتقای فرهنگ سازمانی دارد.
مشارکت کارکنان را افزایش می‌دهد و با ایجاد یک هدف والا و قوی آن‌ها را از نظر احساسی نیز درگیر می‌کند. در واقع مسئولیت اجتماعی برای کارکنان حکم یک فضیلت اخلاقی را دارد که فرصت‌های داوطلبانه‌ای برای آن‌ها فراهم می‌کند تا بر جامعه‌شان تأثیر بگذارند. با وجود تعهد اخلاقی که مسئولیت اجتماعی در پی می‌آورد کارکنان تشویق به فعالیت می‌شوند و بهره‌وری افزایش پیدا می‌کند که در نتیجه آن سود بیشتری به‌دست می‌آید، میزان غیبت‌ها کم‌تر می‌شود. علاوه بر این امروزه کارکنان از کار کردن در یک شرکت مسئولیت‌پذیر رضایت بالایی به دست می‌آورند و همین امر سبب افزایش نرخ حفظ کارکنان می‌شود.
درآمد افزایش پیدا می‌کند که این اتفاق حاصل بالا رفتن ارزش بازار است. به نظر می‌آید شرکت‌هایی که در اهداف اجتماعی سرمایه‌گذاری می‌کنند نسبت به شرکت‌هایی که چنین برنامه‌های ندارند، درآمد بیشتری کسب می‌کنند.
تأثیر مثبت بر جوامع محلی و جهانی ایجاد می‌کند. چنانچه برنامه مسئولیت اجتماعی شرکت به‌درستی و مطابق با ارزش‌های شرکت تدوین شده باشد و توسعه پیدا کند، می‌تواند فرصتی برای تأثیر قابل توجه بر جوامع فراهم کند.
فرصت‌های سرمایه‌گذاری را افزایش می‌دهد. چراکه تغییرات آب و هوایی به یک عامل تعیین‌کننده در چشم‌انداز بلندمدت شرکت‌ها تبدیل شده است و تمایل روزافزونی به سرمایه‌گذاری پایدار به‌وجود آمده.
فرصت‌های پوشش رسانه‌ای را ارائه می‌دهد و به‌واسطه پوشش خبری که مسئولیت اجتماعی اثرگذار ایجاد می‌کند، توجه مخاطبان به‌خوبی جلب می‌شود و آگاهی از برند افزایش می‌یابد. هرچند باید به این نکته توجه داشت که اگر برنامه مسئولیت اجتماعی شرکت بیش از حد با مأموریت و ارزش‌های آن مغایرت داشته باشد، مخاطبان می‌توانند هدف آن را زیر سؤال ببرند.
وفاداری مشتریان افزایش پیدا می‌کند و تأثیر این وفاداری در افزایش فروش نمود پیدا می‌کند. به بیان دیگر بسیاری از مشتریان محصولات شرکتی را خریداری می‌کنند که با ارزش‌های آن‌ها همسو باشد. مسئولیت اجتماعی راهی مطمئن برای آن است که کسب‌وکار نشان دهد تا چه اندازه می‌تواند قابل اعتماد باشد و بی‌شک جلب اعتماد مشتریان مساوی با موفقیتی است که به سختی آسیب می‌بیند.
معایب مسئولیت اجتماعی چیست؟
مسئولیت اجتماعی شرکت بدون تردید فعالیتی سودمند برای شرکت و جامعه است که در قالب کسب‌وکار صورت می‌گیرد و پیش‌تر به مزایای مهم و اصلی آن اشاره شد. اما باید جنبه دیگر این فعالیت‌ها که شامل معایب می‌شود هم درک کرد و مدنظر قرار داد. چند نمونه از معایب CSR را می‌توان به این شرح داد:
امکان دارد مسئولیت اجتماعی باعث ایجاد نقطه ضعف رقابتی شود. وقتی برنامه مسئولیت اجتماعی با عملیات شرکت ادغام می‌شود، این احتمال وجود دارد که سبب افزایش هزینه تولید و طبیعتاً محصول نهایی شود. هرچند آگاهی‌رسانی و مسئولیت‌پذیری شرکت مشتریان را ترغیب به صرف هزینه بیشتر برای چنین محصولاتی می‌کند، اما به‌صورت کلی مشتریان جذب محصولاتی می‌شوند که نیاز به هزینه کمتری دارد. همین مسأله می‌تواند تبدیل به نقطه ضعف شرکت شود.
ممکن است به شهرت برند لطمه وارد شود. مسأله این است که تبلیغات و در کنار آن فعالیت‌های مسئولیت اجتماعی باعث می‌شود تا شرکت یا برند در مرکز توجه قرار گیرند. به همین جهت اگر شرکت با مسئولیت اجتماعی‌اش نتواند انتظارات را برآورده کند، لطمه خواهد خورد.
گاهی شرکت از هدف اصلی خود که سودآوری است دور می‌شود. در حالی که هدف اصلی شرکت کسب سود بیشتر است، این امکان وجود دارد که مسئولیت اجتماعی در اولویت قرار گیرد و تمرکز از سودآوری برداشته شود. چنین اشتباهی می‌تواند نارضایتی سهامداران و ضرر را در پی داشته باشد.
نمونه هایی از مسئولیت اجتماعی شرکت ها
بین شرکت‌های بزرگ و کوچک دنیا نمونه‌های موفق زیادی از مسئولیت اجتماعی وجود دارد:
لگو، شرکت بزرگ اسباب‌بازی دنیا با مشارکت در صندوق جهانی حیات وحش، تعهد خود را برای کاهش تأثیر کربن نشان داده است تا در عین کمک به رشد خلاقانه کودکان، برای دستیابی به زمین پاک هم تلاش کند. این شرکت اعلام کرده که قصد دارد تا سال ۲۰۳۰ از مواد سازگار با محیط زیست برای تولید تمام محصولات و بسته‌بندی آن‌ها استفاده کند. ابتکاراتی که لگو طی سال‌های اخیر به‌کار بسته در جهت مقابله با چالش‌های محیطی و استفاده از امکانات خود برای ایفای نقش مسئولیت اجتماعی خود و ساخت آینده‌ای پایدار است.
Salesforce از شرکت‌های نرم‌افزاری پیشرو در زمینه فناوری و همچنین فعالیت‌های بشردوستانه است. این شرکت در راستای مسئولیت اجتماعی خود یک درصد از محصول، یک درصد از حقوق صاحبان سهام و یک درصد از زمان کارمندان را به مؤسسات آموزشی و بخش غیرانتفاعی اعطا کرده است.
شرکت بن و جری به اندازه تولید بستنی‌های درجه یک به مسئولیت اجتماعی خود هم اهمیت می‌دهد و بالاترین استانداردها را در عملکرد اجتماعی و زیست محیطی رعایت می‌کند. مسئولیت اجتماعی که بن و جری به آن پایبند شده کمک مالی سالانه به سازمان‌های اجتماعی متفاوت است، از جمله انجمن کارگران متحد، گروه حقوق بشری، ائتلاف هوای پاک و یک سازمان بهداشت محیطی.
لیوای اشتراوس از پیشتازان برند مد در تاریخ، آیین‌نامه رفتار جهانی خود را برای زنجیره تأمین تهیه کرد و ضمن آن استانداردهایی را هم برای سلامت، رفاه و حقوق کارگران، ایمنی محیط کار و فرآیند تولیدات سازگار با محیط زیست تعریف کرده است. این شرکت به‌عنوان یکی از اولین شرکت‌هایی که برای تأمین زنجیره اخلاقی‌تر و پایدارتر تلاش می‌کند، از شروع مسئولیت اجتماعی خود تا به حال، ابتکار عمل را افزایش داده و برنامه‌های خود را گسترش داده است.
استارباکس مسئولیت اجتماعی خود را نظارت بر زنجیره تأمین قهوه از نظر اخلاقی تعریف کرد. در مسئولیت اجتماعی استارباکس مزارع قهوه تأمین‌کننده بر اساس استانداردهای خاص اقتصادی، اجتماعی و محیط زیستی ارزیابی می‌شوند و در این راستا مشارکتی مستمر با کشاورزان و سازمان‌های محلی دارد. به نظر می‌رسد استارباکس توانسته تا حد زیادی زنجیره تأمین را بر اساس استانداردهای تعریف‌شده کنترل کند و البته تلاش دارد میزان نظارت را به ۱۰۰٪ برساند.
چطور می توان مسئولیت اجتماعی را در کسب و کار پیاده سازی کرد؟
پیاده‌سازی موفق مسئولیت اجتماعی تابع اجرای چند مرحله مهم است:
۱.ارزیابی کسب‌وکار و تعیین اهداف
در ابتدا باید تأثیر اجتماعی و زیست‌محیطی کسب‌وکار بررسی شود که شامل شناسایی نقاط قوت، نقاط ضعف، فرصت‌ها و تهدیدهای موجود است. پس از این می‌توان هدف یا اهدافی را تعریف کرد که با استراتژی‌های تجاری و ارزش شرکت همسو باشد.
۲.ایجاد یک تیم مسئولیت اجتماعی
برای نظارت و پیگیری برنامه‌های مسئولیت اجتماعی از همان ابتدای کار به یک تیم متمرکز نیاز است. علاوه بر این باید ذینفعان، کارمندان، تأمین‌کنندگان و مشتریان را در فرآیند توسعه و اجرای برنامه‌ها درگیر کرد.
۳.شناسایی فرصت‌ها و ابتکارات
باید تحقیقات لازم و کافی برای شناسایی مسائل مرتبط و ابتکارات مسئولیت اجتماعی صورت گیرد. این تحقیقات می‌تواند شامل تجزیه و تحلیل انتظارات ذینفعان، بررسی بهترین شیوه‌ها، ارزیابی و شناسایی اولویت مسائل برای کسب‌وکار و سهامداران باشد.
۴.اجرا و مدیریت برنامه‌های CSR
بعد از تعیین اهداف باید برنامه‌ای دقیق تهیه شود که در آن فعالیت‌ها و ابتکارات برای دستیابی به اهداف تعریف‌شده در آن مشخص است. در برنامه عملیاتی مواردی همچون زمان‌بندی، بودجه و مسئولیت‌ها ذکر می‌شود. در این مرحله باید از سیاست‌ها، رویه‌ها و سیستم‌های مدیریتی مناسب که برنامه را پشتیبانی می‌کنند اطمینان حاصل کرد.
۵.ارزیابی و اندازه‌گیری تأثیر برنامه CSR
برای مرحله ارزیابی باید شاخص‌هایی کلیدی و معیارهایی دقیق برای اندازه‌گیری را در نظر گرفت، مانند ردیابی پیشرفت بر اساس اهداف، ارزیابی تأثیر برنامه‌ها و همچنین جمع‌آوری بازخورد از ذینفعان. همین اطلاعات و داده‌ها در اصلاح استراتژی و شناسایی زمینه‌های بهبود برنامه‌ها استفاده می‌شود.
۶.اشتراک‌گذاری
باید فعالیت‌ها و تأثیرات آن‌ها را باز طریق گزارش‌دهی منظم، به‌روزرسانی شبکه‌های اجتماعی و برگزاری رویدادها با ذینفعان داخلی و خارجی به اشتراک گذاشت. در این مرحله می‌توان اعتماد ذینفعان را به‌خوبی جلب کرد، از همین رو باید در مورد فعالیت‌ها، موفقیت‌ها و چالش‌ها شفاف بود تا شهرت شرکت به‌عنوان یک شرکت مسئولیت‌پذیر افزایش پیدا کند.
منابع:
https://online.hbs.edu/blog/post/types-of-corporate-social-responsibility
https://www.highspeedtraining.co.uk/hub/importance-of-corporate-social-responsibility/
https://smallbusiness.chron.com/five-dimensions-corporate-social-responsibility-54700.html
https://www.academia.edu/34930292/Five_Dimensions_of_Corporate_Social_Responsibility
https://benevity.com/resources/corporate-social-responsibility-benefits
https://www.teambonding.com/10-business-benefits-of-corporate-social-responsibility/
https://thecsrjournal.in/what-are-the-disadvantages-of-csr/
https://online.hbs.edu/blog/post/corporate-social-responsibility-examples
